Fotograferen in de nacht: composities en instellingen

Om in het donker te fotograferen heb je nog steeds licht nodig. Gelukkig krijg je niet vaak met een totale duisternis te maken, omdat op de meeste plekken wel enige vorm van (kunst)verlichting aanwezig is. Daarnaast is de sensor van een camera enorm gevoelig, wat enorm helpt om de omgeving voldoende helder vast te leggen, zolang je het toestel maar lang genoeg licht laat verzamelen.

Vooral in steden en dorpen is overal en nergens verlichting aanwezig, zodat je er op de meeste plekken prima in het donker kunt fotograferen. Nog sterker, er is soms zelfs een overschot aan licht, waardoor je lichtzwakkere onderwerpen soms minder optimaal kunt vastleggen. Denk aan een monumentaal pand ineengeklemd tussen fel verlichte etalages, of een steegje met prachtige graffiti waar continu de schijnwerper van een bewakingscamera aanfloept.

We gaan je helpen om te zoeken naar mooie composities en vertellen hoe je op die plekken mooie beelden schiet.

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Licht in het Donker in Zoom Academy. Hierin leer je alles over het fotograferen bij weinig licht en nog veel meer!

Landelijke nachtfoto’s

Waar in een stedelijke omgeving straten, wegen en gevels best aardig verlicht zijn dankzij allerlei verlichting, krijg je in een landelijke omgeving direct met veel meer duisternis te maken. Al vind je ook hier eilandjes van licht. Zo kun je prima een weggetje opzoeken dat via kronkels of een ruime boog een stukje verderop uitkomt bij een dorp of fraaie boerderij. Langs zo’n weg staan vast wel een paar lantaarnpalen, waardoor je dit perfect als leidende lijn kunt gebruiken.

Ook het dorpje of de boerderij verderop is duidelijk te zien, zolang er maar iets van verlichting aanwezig is. Verder van de weg in akkers of weilanden zal de omgeving steeds meer in het donker verdwijnen bij gebrek aan kunstmatige verlichting. Helemaal niet erg. Dat zorgt voor een mooi contrast met de verlichte slinger die richting de huisjes leidt en maakt het beeld spannender om naar te kijken.

Zoiets als een hobbelige klinkerweg staat wel een stuk fraaier dan een strakke en brede asfaltweg. Vandaar dat je het beste overdag alvast de omgeving kunt scouten door het op zoveel mogelijk manieren te doorkruizen. Beperk je hierbij vooral niet tot hoofdwegen, maar zoek juist naar minder voor de hand liggende toegangswegen en dorpsaanzichten. In het donker weet je dan meteen waar je moet zijn. Het blijft altijd afwachten hoe het er dan uitziet, want dat is echt heel anders dan overdag. Pin je daarom niet op één locatie vast, maar houd een paar extra plekken achter de hand mocht het tegenvallen. Verlaten tankstations doen het ook altijd erg goed op nachtfoto’s!

Een eenzaam tankstation vormt vaak een eiland van licht in de duisternis. Deze foto is gemaakt met een smartphone in de pro-stand.

Steven Govaert (steven-1966)
Samsung A41 smartphone · ISO 320 · F 2 · 1/33 SEC · 4,6 MM

Hulplicht

Ook andere landschapselementen kun je prima gebruiken om de compositie te versterken. Zoals een bomenrij, sloot, hek of oude toegangspoort, of een eenzame maar prachtig gevormde boom. Omdat een onverlicht landschap erg donker is, kan het handig zijn om hier rond volle maan heen te gaan. De maan is dan ongelofelijk helder en zet het landschap alsnog flink in het licht, waardoor je landschapselementen waar geen kunstlicht valt een stuk makkelijker op de foto zet.

Net als overdag met de zon, geldt ook ’s nachts dat het maanlicht wel op een gunstige manier op je onderwerp moet vallen. Houd daarom rekening met de positie van de maan en daarmee de richting van het licht. Hier kun je apps zoals Sun Surveyor en PhotoPills voor gebruiken. Ze verklappen precies waar en hoe hoog de maan staat op een bepaald tijdstip.

Een nachtlandschap kan ’s nachts echt heel donker zijn. Kijk ook dan goed naar je compositie.

Jan Willem Oldenbeuving (beuv-foto)
Canon 90D · ISO 100 · F 11 · 30 SEC · 200 MM

Zomer of winter

Iets anders om rekening mee te houden is dat bomen in de zomer lekker in het blad zitten, waardoor de omgeving die erachter ligt gedeeltelijk aan het zicht wordt onttrokken. Denk in een stedelijke omgeving aan monumentale gevels in een dorp of stad. Het bladerdek houdt ook nog eens veel licht tegen van bijvoorbeeld lantaarnpalen, waardoor niet alles gelijkmatig verlicht wordt. Al dat groen staat natuurlijk wel extra fraai op een foto en contrasteert prachtig met warm kunstlicht.

In de winter is zijn de meeste bomen weer kaal. Je kunt daardoor een stuk verder kijken en ook gevels zijn nu extra goed zichtbaar. Straatverlichting schijnt met gemak tussen de wirwar aan takken door, maar alles ziet er wel wat grauwer en kleurlozer uit. Door dit alles ziet een winterfoto er al snel anders uit dan een foto die je in de zomermaanden maakt. Sommige plekken (zoals winkelstraten) zijn rond de kerstperiode juist extra mooi en sfeervol verlicht.

Uitsnede bepalen in het donker

Zodra je een mooi standpunt hebt gevonden, stel je je statief op en kies je een lens of zoomstand die je de gewenste beelduitsnede geeft. Exact zien wat je wel en niet in beeld hebt, kan best lastig zijn in het donker. Even met een zaklamp in het rond schijnen helpt. Let wel op dat je niet in de lichtbundel kijkt vanwege je net opgebouwde nachtzicht.

Wat ook kan is tijdelijk de hoogste iso-waarde en grootste lensopening (lage F-waarde) kiezen, een foto maken en aan de hand daarvan de compositie finetunen. Op die manier weet je vrijwel meteen hoe het beeld eruit komt zien, zonder op een lange sluitertijd te hoeven wachten. De overmatige ruis maakt niet uit omdat het een testfoto is die je naderhand weer weggooit.

Scherpte bepalen

Het diafragma en het punt waarop je scherpstelt stem je af op het gedeelte van het beeld dat je scherp wilt hebben. Gaat het alleen om die verlichte boerderij of het dorp in de verte? Of ook om het verlichte slingerpad dat ernaartoe leidt of die sierlijke boom in het weiland? Handmatig scherpstellen is het meest betrouwbaar in situaties met weinig licht. Daarnaast hoeft het toch maar eenmalig te gebeuren per compositie.

Via de knop met het vergrootglas vergroot je het beeld op het scherm of in de digitale zoeker om het focussen te vergemakkelijken. Heeft jouw camera focus peaking, dan zie je nog nauwkeuriger wat er in focus is, doordat het met een kleurtje gemarkeerd wordt.

Instellingen kiezen

De iso-waarde zet je in beginsel op de basiswaarde, meestal is dat iso 100. Kies je een diafragma van zoiets als F 8 of F 11 om veel van de omgeving te vangen, dan kom je vanzelf uit op een behoorlijk lange sluitertijd. Welke dat is, kun je de camera laten bepalen door in de Av-stand (A-stand) te werken. Is de foto te donker, dan gebruik je een positieve belichtingscompensatie om alsnog langer te belichten. Of een negatieve waarde als de foto te licht is. Heb je de optimale sluitertijd eenmaal te pakken, dan kun je eventueel overstappen naar de M-stand om dit te vergrendelen.

Kijk je liever een filmpje met tips? Bekijk hieronder onze beste tips voor Avond- en Nachtfotografie!